Richard Butterwick - Światło i płomień. Odroczenie i zniszczenie Rzeczypospolitej (1733 - 1795)

Tytuł oryginału: The Polish-Lithuanian Commonwealth, 1733-1795: Light and Flame

Data wydania: 14 grudnia 2022 r.

Język oryginału: Angielski

Przekład: Michał Ronikier

Richard Butterwick, brytyjski profesor historii, pozbawiony sentymentów i uprzedzeń kreśli obraz wielkiego potencjału Rzeczypospolitej, który na kilka lat zajaśniał pełnym blaskiem i spłonął – w ogniu rosyjskich dział.

Wychodząc ze głębokiego kryzysu, w drugiej połowie XVIII wieku Rzeczpospolita była buzującym kotłem energii społecznej i przeciwstawnych idei. Szok wywołany I rozbiorem i ponownym zacieśnieniem rosyjskiej dominacji uruchomił desperacki wysiłek na rzecz ocalenia państwa – Sejm Wielki, który Butterwick nazywa „polską rewolucją”. Jak wyglądało ścieranie się idei oświecenia ze szlachecką kulturą polityczną i słynna walka „peruki z wąsami”?

Na historycznej szachownicy autor rozstawia zarówno najważniejsze, jak i poboczne osobistości: tragiczną postać króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, wielkich magnatów, wizjonerskich reformatorów i zwykłych szlachciców. Pamięta jednak o tym, że wszystko to rozgrywało się w złowrogim cieniu agresywnych monarchii ościennych i pod czujnym okiem ich władców, z Katarzyną II na czele. Angielski historyk w nowatorski sposób wpisuje dzieje Rzeczypospolitej w szeroki kontekst europejski, wyjaśniając dyplomatyczne rozgrywki i strategiczne cele trzech wielkich mocarstw – Rosji, Prus i Austrii. Co ważne, czyni to, korzystając również ze źródeł litewskich oraz najnowszych ustaleń tamtejszych badaczy.

Dzięki temu poszerzyła się i pogłębiła nasza wiedza o wewnętrznej historii politycznej Rzeczypospolitej, a chyba jeszcze bardziej o jej wymiarze międzynarodowym. W odniesieniu do niektórych zagadnień można wręcz mówić o przełomie w prezentacji. W tych okolicznościach potrzeba wytchnienia, niejako zatrzymania się i podsumowania tego, czego do tej pory się nauczyliśmy, stała się coraz bardziej dotkliwa. Prezentowana tu księga jest niewątpliwie odpowiedzią na tę potrzebę, przynajmniej w znacznym stopniu, gdyż obejmuje nie cały wiek XVIII, a jedynie panowanie ostatniego Sasa na tronie polskim – Stanisława II Augusta.

Dziękuję za egzemplarz Wydawnictwu Literackiemu.